Fragment dla zachęty (kwiecień) - Znaczenie i rola kielicha

Kielich w duchowości Krwi Chrystusa ma wielorakie znaczenie, w najbliższych rozdziałach przyjrzymy się im. Zapraszam.

2. Kielich a duchowość Dzieła Krwi Chrystusa

2.1 Kielich jako naczynie eucharystyczne

"Słownik teologii biblijnej" (50) podaje trzy określenia kielicha – wspólnoty, gniewu i zbawienia.

* podawany podczas uczty wszystkim biorącym w niej udział, na Wschodzie jest kielich symbolem wspólnoty. Podczas uczty ofiarnej, wypełniony po brzegi (Ps 23, 5), jest symbolem wspólnoty z Bogiem tych, którzy są Mu wierni (Ps 16, 5). Grzesznicy także jednoczą się ze sobą — przez kult bałwochwalczy (por. Pp 32, 17; 1Kor 10, 20), tworząc swoistą wspólnotę.

 * Prorocy podejmują symbolikę kielicha, piętnując bezbożność. Jest ona powodem gniewu Bożego. Z kielicha można pić wino rozweselające serce, lecz nadmierne picie go prowadzi do haniebnego pijaństwa i oszołomienia. To oszołomienie będzie karą (Jer 25, 15; Ps 75, 9; Zach 12, 2), dając udział w kielichu śmiercionośnego napoju, "który wbrew własnej woli muszą wypić" — w winie gniewu Bożego (Iz 51, 17; Ps 11, 6; Ap 14, 10, 15, 7-16.19)

* Kielich jest też symbolem zbawienia. Zatwardziałych czeka gniew Boży, można go jednak uniknąć — przez nawrócenie. W Starym Testamencie dokonywano ofiar przebłagalnych wylewając na ołtarz i lud krew z kielichów pokropienia (Lb 4, 14). Tak odnawiano Przymierze (Wj 24, 6nn). Obrzędy tego rodzaju były zapowiedzią ofiary, "w której Krew Chrystusa miała dokonać pełnej ekspiacji ustanawiając równocześnie wieczne przymierze z Bogiem. Ta ofiara — to kielich, który Ojciec podaje do wypicia własnemu Synowi Jezusowi (J 18, 11), a On z synowską uległością przyjmuje ten kielich, ażeby zbawić ludzi. Wypija go składając dziękczynienie Ojcu w imieniu tych wszystkich, których zbawia (Mk 10, 39; Mt 26, 27n, 39-42; Łk 22, 17-20; 1Kor 11, 25). Od tej chwili mówi się już o kielichu zbawienia (Ps 116, 13). Jest on ofiarowany wszystkim ludziom po to, żeby mieli cząstkę we Krwi Chrystusa, dopóki On nie przyjdzie po raz drugi, oraz po to, żeby błogosławili po wszystkie czasy Ojca, który sprawi, że będą kiedyś pić przy stole Jego Syna w Królestwie (1 Kor 10, 16; Lk 22, 30)" (51).

2. 1.1 Rola kielicha w liturgii Eucharystii

Kielich jest tradycyjnym naczyniem liturgicznym, zazwyczaj złotym lub srebrnym, służącym przy sprawowaniu ofiary mszalnej. Sam Jezus go usankcjonował, podając uczniom. Muzułmanie mówią o trzech kielichach: pełnym mleka, symbolizującym islam (mleko jako właściwa i naturalna religia, powrót do źródeł Abrahama); wina, symbolizującym chrześcijaństwo, i pełnym wody, jako odpowiednik judaizmu, w którym woda jest straszną karą lub cudowną pomocą (52).

W Eucharystii kielich obecny jest w podwójnym znaczeniu: jako patena (talerz) i kielich. "Ciało — chleb i kielich — napój są ofiarowane, każde w najbardziej dla siebie odpowiednim naczyniu, by zawrzeć w sobie dar podwójny i pojedynczy" (53). Oba naczynia zawarty w sobie dar ukazują w najodpowiedniejszej dla siebie postaci i służą w najodpowiedniejszy sposób. Spotykamy najróżniejsze ich formy, ta różnorodność jednak i estetyka mają służyć – temu, co jest wewnątrz. Egzystencjalnie najlepiej, by kielich wypełniony był Krwią. "Wyraża ona całkowitość życia i pełnię solidarności. Zupełnie przylega do kielicha i upodabnia się do niego. Jest istotą ludzkiego życia" (54). W nim realizują się w najwyższym stopniu właściwości i znaczenie każdego kielicha. Mówiąc o Eucharystii mówimy o kielichu, inaczej nie miałoby to sensu, "Jednak prawdziwe spożycie takiego posiłku ma miejsce tylko wówczas, gdy zbiornik i zawartość stanowią jedno" (55).

Czym różni się kielich od zwykłego naczynia? Według przepisów Kościoła kielich sporządzany jest z cennego kruszcu o dużej trwałości. Nie musi to być koniecznie złoto, materiał powinien być jednak wartościowy, gdyż już sam jego dobór świadczy o godności Krwi, którą to naczynie będzie mieścić.

Także puchary przekazywane jako nagrody zwycięzcom konkursów sportowych czy artystycznych mają zwykle pewną wartość, nie mają jednak drugiej cechy kielicha — błogosławieństwa. Kielich przeznaczony do użytku eucharystycznego zostaje najpierw podczas specjalnej Mszy świętej do tego przygotowany. Błogosławieństwo Kościoła wyłącza go z dziedziny świeckiej — odtąd naczynie to ma inne, święte powołanie — może zawierać Krew Chrystusa. Nadaje mu to jedyną w swoim rodzaju godność. Na znak szacunku wobec Krwi Chrystusa, której służy kielich, także i samo naczynie powinno cieszyć się szacunkiem. Istnienie kielicha mszalnego, który nigdy nie służył do sprawowania Eucharystii, nie ma sensu ani treści.

Sama forma kielicha ulegała w ciągu wieków wielu przemianom. Antyczni chrześcijanie używali kielichów ze szkła, od św. Augustyna zaczęto je wytwarzać z materiałów szlachetnych. Jakość naczyń liturgicznych odzwierciedlała wiarę zgromadzenia liturgicznego i świadomość wielkości sprawowanej tajemnicy (56). Ks. Tarsycjusz Sinka (57) dodaje, że kielich "w starożytności był duży i miał uchwyty z obydwu stron. Takiego kielicha wymagał zwyczaj udzielania Komunii św. pod obiema postaciami. Diakon trzymał kielich za uszy, udzielając Komunii św. pod postacią wina. W epoce romańskiej pojawiły się kielichy mniejszych rozmiarów w kształcie tulipana. W gotyku czara kielicha przybrała kształt odwróconego stożka. Barok dodał do tego swoistą ornamentykę".

Nie zawsze kielich może być pełny, od czasu do czasu musi stawać się ponownie pusty, czysty, żeby znowu potem rozpocząć służbę, znowu dać się napełnić. Nie chodzi tylko o zewnętrzną jego czystość, lecz przede wszystkim o to, by nie służył niczemu innemu poza Krwią Chrystusa. Otwartość i gotowość kielicha wyrażają się w tym, że przyjmuje każde wino, które kapłan wybrał do sprawowania Mszy świętej. Czasami jest ono łagodne i słodkie, a czasem gorzkie, kwaśne lub cierpkie. Kielich gotów jest przyjąć każde wino, jeśli tylko może ono przemienić się w Krew Chrystusa (58).

2.1.2. Zagubienie znaczenia komunii kielicha.

W Małym Słowniku Liturgicznym (59) czytamy, iż choć ten, kto przyjmuje Komunię tylko pod jedną postacią, przyjmuje żywego Pana z Ciałem i Krwią, jednak dopiero pod obiema postaciami Komunia jest pełnym znakiem. Dopiero w piciu Krwi Przymierza z jednego kielicha zawarcie Przymierza jest wyraźniej rozpoznawalne, w przelanej krwi ofiara zostaje wyrażona dobitniej, niż w chlebie; w winie też uwydatniony jest mocniej radosny charakter Eucharystii, czyli także teraźniejszość mesjańskiego czasu zbawienia. Dlatego Komunia pod dwiema postaciami stanowi istotę Eucharystii i przynajmniej kapłan powinien tak właśnie ją przyjmować. Na Zachodzie, począwszy od przełomu XII/XIII wieku, wierni sami zrezygnowali ze spożywania Krwi. "Naukowy sposób myślenia tej epoki nie miał wyczucia dla struktury liturgii jako znaku; jego uwaga skupiała się całkowicie na postaci chleba, bowiem tylko ona mogła być w sposób widoczny ukazywana (np. w święto Bożego Ciała, które rozpowszechniło się w tym mniej więcej czasie)" (60). Wzrosła bardzo świadomość obecności całego żywego Pana i myśl o niebezpieczeństwie profanacji przy udzielaniu z kielicha nie pozwalała tego czynić. Sobór w Konstancji w 1415 roku zakazał Komunii pod obiema postaciami dla ludzi świeckich, by bronić się w ten sposób przeciw nauce husytów, uznających taką właśnie formę Komunii jako konieczną do zbawienia. Kontrreformacja usztywniła jeszcze tę postawę. Dopiero Sobór Watykański II w Konstytucji o liturgii świętej przywrócił możliwość przyjmowania Komunii pod obiema postaciami.

Obecnie jest ono dozwolone dla wszystkich, którzy pełnią szczególne funkcje w liturgii mszalnej oraz przy określonych okazjach (ślub, prymicje, rekolekcje). Kielich można podawać bezpośrednio do picia, można też przyjmować z kielicha przy użyciu rurki lub łyżeczki. Najbardziej odpowiada charakterowi tego znaku picie z kielicha, ale można też zanurzać w nim hostię, która powinna być w takim wypadku większa i grubsza niż normalnie, i umaczaną w winie podać przyjmującemu. Ta forma jednak nie ma w sobie już nic z picia, które miało miejsce w chwili ustanowienia Eucharystii.

Biblijne opisy ustanowienia Eucharystii nakazują spożywanie Krwi: "Bierzcie i jedzcie... pijcie z niego wszyscy...". Nakaz ten odnosi się do wszystkich uczestników liturgii mszalnej. Mają oni "zgodnie z poleceniem Pana, odpowiednio przygotowani, przyjmować Jego Ciało i Krew, jako pokarm duchowy" (61). Komunia św. oznacza bowiem zjednoczenie i wspólnotę z Chrystusem w sensie słów: "Kto pożywa moje ciało i pije moją krew, trwa we mnie, a Ja w nim"(J 6, 56).

W historii wierni komunikowali pod dwiema postaciami zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim. Czynili to albo z kielicha konsekracji, albo ze specjalnego (calix ministerialis) (62), przy czym w razie potrzeby używano większej liczby kielichów. By nie utracić znaczenia jednego kielicha, pozostałe konsekrowane były przez dolanie konsekrowanego wina bądź włączenie konsekrowanego chleba.

Ordines Romani wspominają także o piciu za pośrednictwem słomki lub rurki, znany był również zwyczaj komunikowania przez zamoczenie konsekrowanego chleba w konsekrowanym winie. Synod w Bradze (r. 675) odrzucił go.

Kielich podawał diakon.

W Kościele zachodnim zwyczaj przyjmowania Komunii pod dwiema postaciami przetrwał do XII w., choć spotykany był jeszcze w XIII i XIV w. Od XV w. Komunia pod dwiema postaciami była przywilejem uczniów Husa, co, zdaniem B. Nadolskiego (63), doprowadziło do zakazu Komunii calicis przez Sobór w Konstancji.

Sobór Trydencki, choć nie zobowiązywał do takiego komunikowania, jego sprawę pozostawił do decyzji papieża. Komunia pod jedną postacią stawała się znakiem ortodoksji. Dopiero po Vaticanum II zaczęła się sytuacja zmieniać.

Sama forma sprawowania sakramentu i ofiary eucharystycznej natomiast kształtowała się na podstawie synagogalnego nabożeństwa żydowskiego z czasów Chrystusa (czytania biblijne i ich wyjaśnienia, śpiew psalmów, modlitwa) i obrzędów wieczerzy paschalnej, o nowej już treści, którą nadał Jezus w czasie Ostatniej Wieczerzy". (64)

Eucharystia to uczta paschalna ludu Bożego Nowego Przymierza, z polecenia Pana Jego Ciało i Krew są w niej przyjmowane jako pokarm duchowy. Do tego zmierzają obrzędy bezpośrednio przygotowujące wiernych do Komunii św. — gest łamania chleba połączony z postacią wina — dla oznaczenia, że ci, którzy przyjmują jeden chleb życia, są z Chrystusem jednym Ciałem (65).

51. X. Leon-Dufour, Słownik teologii biblijnej, Poznań 1990, s. 373

51. Tamże

52. W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990, s. 346n

53. M. Colagiovanni, Kielich: Medytacja, Kielich Nowego Przymierza, 1(1996) nr 1, s. 7

54. Tamże

55. Tamże

56. B. Nadolski, Liturgika, T 1., Liturgika Fundamentalna, Poznań 1989, s. 136

57. T. Sinka, Zarys liturgiki, Gościkowo - Paradyż 1988, s. 109

58. W. Wermter, Dzięki Krwi Baranka, dz. cyt., s. 10n

59. R. Berger, Mały słownik liturgiczny, Poznań 1990, s. 65n

60. Tamże 61 T. Sinka, Zarys liturgiki, dz. cyt., s.203 62 B. Nadolski, Liturgika, T. 4, dz. cyt., s. 254

63. Tamże, s. 255

64. A. Zuberbier, Słownik teologiczny, Katowice 1985, s. 166

65. Tamże, s. 168n

66. Był to płaszcz noszący na sobie ślady krwi uważanej za krew Chrystusa, przelaną na krzyżu. Zgodnie z legendą należał on do żołnierza z tego rodu, który służył za czasów Chrystusa w legionach rzymskich w Palestynie i był obecny przy ukrzyżowaniu Jezusa. W wojsku rzymskim istniał zwyczaj zbierania krwi bohaterów, później pojawił się zwyczaj zachowywania krwi męczenników, ponieważ wierzono, że we krwi zawarta jest moc i duch człowieka. — Zob. W. Wermter, Bóg - Wspólnota - Misja. Historia, duchowość i struktura Dzieła Krwi Chrystusa w Polsce, Częstochowa 1995, s. 217.

67. G. Papasogli, Święty kapłan. Kasper del Bufalo w służbie odnowy Kościoła, Kraków 1987, s. 53-56.

68. W. Wermter, Bóg — Wspólnota — Misja., dz. cyt., s. 223.

69. K. del Bufalo, Listy, cyt. za: B. Conti, Charyzmatyczna odpowiedź św. Kaspra na potrzeby duchowe jego czasów oraz nasza odpowiedź dzisiaj, Kielich Nowego Przymierza 2(1997)2, s. 7. — Szerzej ówczesną sytuację przedstawia studium N. Spezzatti, Czasy świętego Kaspra, W: Kasper def Bufalo, Życie — czasy — osobowość — charyzmat, dz, zb, pod red. T. Chłopickiego i A. Kacprzyk, Częstochowa 1999, s. 11-42.

70. Ponieważ odkupił, Kościół zabiega, by natchnąć we wszystkich ukochanie Ukrzyżowanego Pana. — K. del Bufalo: widać, że tak bardzo zapomina się o tajemnicach odkupienia i miłości Jezusa, który za cenę Krwi nas, Metoda Misji Świętych, tłum. A. Kowalski, maszynopis, [b.r.m.w.], s. 3.

71. E. Biasini, Historia Reguły świętego Kaspra, W: Kasper del Bufalo. Życie — czasy —osobowość — charyzmat, dz. cyt., s. 114.

72. Charakter i regułę tych bractw przedstawia tekst Dzieła, jakie zazwyczaj ustanawiają Misjonarze Arcybractwa Przenajdroższej Krwi Jezusa Chrystusa z okazji misji świętych, które głoszą w różnych miejscach, w jakie przez prawowitą władzę są wzywani, W: K. del Bufalo, Metoda Misji Świętych, dz. cyt., s. 45-64.

73. Tamże, s. 55.

74. W. Wermter, Bóg — Wspólnota — Misja., dz. cyt., s. 223.

75. B. Fischer, Wielobarwny arras CPPS, Kielich Nowego Przymierza 2(1997) nr 2, s. 6n. —Można zauważyć, że w podejściu do misji typowym dla Zgromadzenia i Wspólnoty w tych krajach dominuje zaangażowanie w sprawy porządku społecznego. Dla przykładu w Indiach w środowisku hinduistycznym i muzułmańskim, gdzie Misjonarze nie mają możliwości bezpośredniej ewangelizacji przez głoszenie Słowa Bożego, podejmują oni różnorakie programy socjalno-zdrowotne. W krajach Ameryki Łacińskiej Misjonarze i stowarzyszeni z nimi świeccy angażują się w działalność społeczną w obronie naruszanych praw ludzkich.

76. K. Sannikowa, Specyficzność duchowości Dzieła Krwi Chrystusa w Polsce, W: Misjonarze Krwi Chrystusa w Polsce. Sympozjum CPPS, p. red. K. Sannikowej, Częstochowa 1998, s. 57

77. W. Wermter, Dzięki Krwi Baranka, dz. cyt., s. 55

78. patrz dalej

79. Tekst opracowany na podstawie informacji K. Sannikowej MSC przygotowanej do Informatora na temat Wspólnot i Ruchów Katolickich KAI (w przygotowaniu)

80 W. Wermter, Dzięki Krwi Baranka, dz. cyt., s. 32.

81 Tamże, s. 32.